مقایسه «جلسات سنتی قرائت» با «کلاس های قرآن رايج»

مقایسه «جلسات سنتی قرائت» با «کلاس های آموزش قرآن رايج»

اشاره

بعضي از معلمان دانش آموزان کلاس خود را به نمازخانه مدرسه يا مسجد محل مي‌برند تا با فضاسازی جلسه قرآن، زمینه علاقه و انگیزه آنان را تقویت کنند. اين فعالیت براي تنوع محيط‌ها و فرصت‌هاي تربیت و يادگيري مناسب و مفید است؛ اما آیا تا اين حد کافي است؟

یک معلم قرآن بايد بداند در جلسات سنتي قرآن چه مي‌گذشته و چگونه اداره مي‌شده است. در اين صورت، حتی اگر معلّم به هر دلیلی نتواند دانش آموزان را به مسجد و جلسات قرآن ببرد، مي تواند شیوه های جلسات سنتي را به كلاس قرآن مدرسه بياورد.

مقدمه

هرچند برخی از جلسات سنتی در روزگار ما فقط شکل ظاهری خود را حفظ کرده و کمتر به ویژگی هایی که گفته می شود، پایبند هستند؛ اما باز هم در شهرها و روستاهای کشور جلسات سنتی قرآن که بر اصول و مبانی اصیل پایبند هستند، وجود دارند.

در این مجال اندک با مقایسه ای اجمالی ویژگی های برجسته جلسات سنتی قرآن را بیان می کنیم. خوانندگان محترم می توانند با ارائه نظرات ارزشمند خود، نویسنده را در تكميل اين بحث یاری رسانند.

چرا الگوي جلسات سنتی؟
شايد خوانندگان محترم این مقاله سوال کنند که «چرا بر الگوگیری از جلسات سنتي تاکيد مي‌شود؟»

اول اینکه این جلسات، قدمت چند ده ساله و بلكه صد ساله دارند. بر این اساس می توان آن را جزئی از «میراث فرهنگی قرآنی و هنر اسلامی» در نظر گرفت و در حفظ این میراث معنوی و احیای آن در نظام آموزش رسمی تلاش کرد.

دوم اینکه تجربه زيسته اغلب افراد نيز موفقيت اين جلسات در آموزش و ترویج فرهنگ قرآنی را تایید و اثبات می کند. چرا كه اغلب افراد موفق در حوزه قرائت و حفظ قرآن، عموماً محصول همين جلسات بوده اند.

و سوم اینکه «جلسات سنتي از زمره به روزترين و اثربخش ترين روش‌هاي تربیت و ياگيري» است.

شیوه یادگیری معکوس
شايد تعجب کنيد چگونه امكان جلسات سنتی قرائت قرآن از به روزترین و موثرترین شیوه های تربیت و یادگیری باشد؟!

اگر شما با مفهوم و روش «يادگيري معکوس» (flipped learning) و يا «كلاس معكوس يادگيري» (flipped classroom) آشنا باشيد، مي‌دانيد که به اين دليل به این شیوه، یادگیری معکوس (يا كلاس معكوس) می گویند که بر خلاف شرايط عادي مدارس و دانشگاه‌ها که معلم و استاد در کلاس، تدريس می کند و دانش آموزان و دانشجويان در منزل به تمرين مي پردازند، در این شیوه دانش آموزان و دانشجویان در منزل از طریق فيبم هاي آموزشي به صورت برخط (آنلاين) يا غير برخط (آفلاين) ياد مي گيرند و در كلاس، با کمک معلم تمرين و به رفع اشکال می پردازند. معلم و استاد در این رویکرد، ارزیاب و راهنماست.

در مقايسه كلاس هاي رايج (مدرسه و دانشگاه) با جلسات سنتي (مساجد) به اين تفاوت ها در پنج محور اشاره می شود :

الف - اهداف
ب - رویکرد
ج - روش
د‌ - محتوا
هـ - ارزشیابی

۱- در كلاس هاي عادي مدرسه و دانشگاه، معلم و مدرس از تخته برای تدریس استفاده مي كند؛ اما در جلسات سنتي از تخته خبري نيست. زیرا تدریس به صورت مستقیم صورت نمی گیرد.

۲- در كلاس هاي عادي مدرسه و دانشگاه، معلم از كتاب درسي استفاده مي كند؛ اما در جلسات سنتي از كتاب درسي خبري نيست.

۳- در كلاس هاي عادي مدرسه و دانشگاه، معلم بر اساس ترتيب قواعد، تدريس مي كند (قاعده محوري)؛ اما در جلسات سنتي از مهارت خواندن متن محور اساسي است.

۴- در كلاس هاي عادي (مدرسه و دانشگاه) آيات مشخصي تمرين و تكرار مي شوند؛ اما در جلسات سنتي، ادامه آيات نفر قبل خوانده مي شود.

۵- در كلاس هاي عادي، يادگيري و حفظ محتواي كتاب درسي هدف است؛ اما در جلسات سنتي، كتاب وسيله براي هدفي بزرگ تر به نام كسب مهارت خواندن، فهميدن و تدبر در قرآن است.

۶- در كلاس هاي عادي مدرسه و دانشگاه، قرآن تدريس مي شود؛ اما در جلسات سنتي، قرآن تمرين مي شود.

۷- در كلاس هاي عادي مدرسه و دانشگاه، به دليل تعدد مباحث و موضوعات فرعي، فرصتي براي پرسش از همه باقي نمي ماند؛ اما در جلسات سنتي، همه بايد بخوانند.

۸- در يكي معلم موفق به ارزيابي از همه دانش آموزان كلاس نمي شود.
در ديگري معلم از يادگيري تك تك شاگردان اطلاع دارد.

۹- در يكي معلم يك مطلب را به همه دانش آموزان آموزش مي دهد؛ اما در ديگري دانش آموزان بر اساس تفاوتهاي فردي ياد مي گيرند

۱۰- در يكي همه محكوم هستند يك چيز را ياد بگيرند؛ اما در ديگري امكان يادگيري مطالب جديدتر و يادآوري مستمر آموخته هاي قبلي براي تك تك افراد وجود دارد.

۱۱- در يكي همه با يك شيوه آموزش مي بينند؛ اما در ديگري روش هاي آموزش و يادگيري و پرسش متناسب با توان مخاطب ارائه مي شود.

۱۲- در يكي معلم، ارائه دهنده و تدريس كننده است؛ اما در ديگري معلم مشاهده گر و ارزياب است.

۱۳- در يكي مطالب معلم كلي و پي در پي بيان مي شود؛ اما در ديگري معلم فرصت انديشيدن درباره اين را دارد كه چه چيز را و چرا و چگونه به دانش آموز بياموزد.

۱۴- در يكي معلم يك تكليف براي همه دانش آموزان معين مي كند؛ اما در ديگري تكليف هر كس با ديگري متفاوت است.

۱۵- در يكي اهداف، رويكرد و شيوه هاي آموزش مبهم و ناهماهنگ و متعدد است؛ اما در ديگري هدف و روش آموزش، كاملاً روشن و واضح است.

در يكي قواعد مستقلاً تدريس مي‌شود. (از كل به جزء)؛ اما در ديگري قواعد لابلاي خواندن دانش آموزان تذکر داده مي‌شود. (از جزء به كل)

۱۷- در يكي اصرار بر آموزش هاي نظري و قاعده محوري است؛ اما در ديگري تكيه بر آموزش عملي مهارت هاي قرآني است.

۱۸- در يكي مخاطبان به تدريج به مهارت هاي لازم دست مي يابند.
در ديگري آنچه آموخته اند به دليل ناكافي بودن تمرين عملي به تدريج فراموش مي شود.

۱۹- در يكي معلم به پرسش از ترجمه مي‌پردازد و به حفظ جملات پرکاربرد اشاره مي‌کند تدبر مختصري هم در رابطه با پيام‌هاي قرآني انجام مي‌دهد.
در ديگري اين فرايند تاقص است.

۲۰- در

ما که بچه بوديم استاد از نوار کاست استفاده مي‌کرد
يعني به ما تكليف مي‌كرد تا در منزل نوار آن سوره يا آيات را گوش کنيم و تمرين کنيم و آماده به کلاس بياييم

کلاس محل رفع اشکال بود
کلاس محل ارزيابي بود

اگر بخواهيم نمونه اي در نظام آموزشي بيابيم و معرفي كنيم جلسات سنتي مانند کلاس‌هاي چند پايه است.

جلسات سنتي نه چند پايه كه چند نسلي است.

سرعت بالا و فرصت‌هاي متنوع براي يادگيري از ويژگي اين كلاس ها و جلسات است.

امروز معلم‌ها به كمك تلفن همراه از طريق رمزينه هاي سريع پاسخ مندرج در کتاب‌هاي درسي به فيلم و صوت هاي مناسب دسترسي دارند.
کافيست معلم يک بلندگوي كوچك (اسپيکر) داشته باشد و از آن در کلاس درس بهره بگيرد.

البته اين جاي معلم را پر نمي‌کند اما براي تمرين در مدرسه مناسب هستند.
بچه ها بايد قبلا در خانه به رمزينه‌ها گوش کرده باشند.

نكته مهم
بايد بدانيم كه طبق برنامه درسي ملي متن آيات و حتي پيام هاي قرآني موضوعيت ندارد، بلكه مهارت موضوعيت دارد.

متن آيات و پيام هاي قرآني طريقيت داشته و بهانهاي براي كسب توانايي هاي سواد قرآني است.

در جلسات سني معلم نمي‌خواند.
بلكه همه به نوبت مي‌خوانند
برگشت نداريم مگر غلط خوانده باشد.
يا نكته تربيتي و هدايتي در آن نهفته باشد.

چند سفارش :
حتماً همه بچه‌هاي كلاس بخوانند نه تعدادي از دانش آموزان

حتماً معلم مراحل روخواني و روانخواني را رعايت کند
يعني خودش نخواند در مرحله روخواني خودش نخواند
اما در روانخواني معلم مي‌تواند بخواند و يا از قرائت الگو که به صورت رمزينه‌هاي تعاملي هست استفاده کند